در صنعت الکترونیک، به‌ویژه در مونتاژ بردهای الکتریکی، آشنایی با تجهیزات و ابزارهای مرتبط با لحیم‌کاری از جمله انواع سیم لحیم، هویه و لوازم جانبی مانند روغن لحیم، هیتر و فتیله لحیم اهمیت ویژه‌ای دارد.
فتیله لحیم یکی از ابزارهای جانبی پرکاربرد در فرآیند لحیم‌کاری به‌شمار می‌آید که در ابعاد مختلف تولید و عرضه می‌شود و نقش بسزایی در حذف لحیم‌های اضافه و اصلاح اتصالات دارد.
در این نوشتار با فتیله لحیم، نحوه عملکرد و کاربردهای آن آشنا خواهید شد تا بتوانید فرآیند لحیم‌کاری را با دقت، تمیزی و کیفیت بالاتری انجام دهید.
نحوه انجام لحیم‌کاری صحیح
پیش از پرداختن به ویژگی‌ها و کاربرد فتیله لحیم، مرور اجمالی بر روند اجرای یک لحیم‌کاری صحیح و اصولی ضروری است. برای دستیابی به نتیجه مطلوب در لحیم‌کاری، رعایت نکات و استفاده از ابزار مناسب اهمیت بالایی دارد. مراحل انجام لحیم‌کاری استاندارد عبارت‌اند از:
- آماده‌سازی ابزار و تجهیزات: ابتدا ابزار مورد نیاز، شامل هویه با توان متناسب با نوع کار، سیم لحیم مرغوب، روغن لحیم و فتیله لحیم مناسب را فراهم کنید.
- تمیزکاری سطح کار: پیش از شروع، سطح قطعه کار و پایه‌ها باید کاملاً تمیز و عاری از هرگونه آلودگی و اکسیداسیون باشند. استفاده از روغن لحیم مناسب به پاک‌سازی و افزایش کیفیت اتصال کمک می‌کند.
- آماده‌سازی هویه: اطمینان حاصل کنید که نوک هویه سالم و تمیز باشد. سپس هویه را روشن کرده و اجازه دهید به دمای لازم برسد.
- لحیم‌کاری: پس از گرم شدن هویه، نوک آن را به محل اتصال نزدیک کنید و همزمان سیم لحیم را وارد ناحیه اتصال نمایید تا در اثر حرارت ذوب شده و فضای اتصال را به خوبی پر کند.
- خنک‌سازی اتصال: پس از قرارگیری کافی لحیم، هویه و سیم را از قطعه دور کنید و اجازه دهید اتصال لحیم‌شده به‌طور طبیعی سرد و جامد شود. اتصال باید ظاهری صاف و یکنواخت داشته باشد که نشانه یک لحیم‌کاری موفق است.
- حذف لحیم اضافی: در صورت وجود قلع اضافی یا نقص در اتصال، با استفاده از فتیله لحیم یا ابزار مناسب، لحیم‌های مازاد را به‌آرامی بردارید تا سطح کار تمیز و استاندارد باقی بماند.
برای آشنایی با نکات ایمنی لحیم کاری به ادامه مطلب بروید.
جنس فتیله لحیم چیست؟
فتیله لحیم معمولاً از رشته‌های بسیار نازک و به‌هم‌بافته‌شده از جنس مس ساخته می‌شود. این رشته‌ها با طراحی ویژه و استاندارد به‌صورت مارپیچ به دور یک قرقره پیچیده و در بازار عرضه می‌شوند. فتیله‌های لحیم بر اساس نوع کاربرد، در طول‌ها و قطرهای گوناگون تولید و ارائه می‌گردند. برای لحیم‌کاری‌های دقیق و ظریف، استفاده از فتیله‌های با قطر کمتر توصیه می‌شود.
به طور کلی، فتیله لحیم این امکان را فراهم می‌سازد که قلع اضافی را به‌آسانی از سطح قطعه کار جدا کنیم؛ به همین دلیل، این ابزار تحت عنوان «فتیله قلع‌پاک‌کن» نیز شناخته می‌شود.
نقش فتیله در لحیم‌کاری چیست؟
فتیله لحیم ابزاری کاربردی برای جذب و پاک‌سازی قلع اضافی از سطح کار است. یک فتیله مرغوب قادر است در کوتاه‌ترین زمان، قلع‌های باقی‌مانده روی مدار یا قطعه را جذب کند و بدین ترتیب موجب کاهش زمان تعمیرات و افزایش بهره‌وری فرآیند شود.
این ابزار به ویژه در تعمیر بردهای الکترونیکی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و تکنسین‌ها برای افزایش سرعت و دقت کار خود همواره از فتیله استفاده می‌کنند. همچنین، استفاده از فتیله لحیم علاوه بر تمیز شدن سطح، از آسیب‌دیدگی قطعه یا مدار چاپی بر اثر گرمای بیش از حد هویه جلوگیری می‌نماید.
چه زمانی باید از فتیله لحیم استفاده کرد؟
پس از اتمام فرآیند لحیم‌کاری و اطمینان از سرد شدن کامل اتصال و تثبیت لحیم، می‌توانید برای برداشتن قلع‌های اضافی و تمیز کردن سطح کار از فتیله لحیم استفاده کنید. به طور کلی، در مواردی که حجم قلع اضافی بر روی سطح زیاد باشد، استفاده از فتیله لحیم مناسب نیست؛ در این شرایط، استفاده از ابزارهای دیگر مانند قلع‌کش‌های پمپی (دستی) توصیه می‌شود.
فتیله لحیم چه کاربردی دارد؟
فتیله لحیم ابزاری است که در فرآیند لحیم‌کاری برای حذف قلع‌های اضافی از سطح مدار یا قطعه به کار می‌رود.
در شرایطی که مقدار قلع باقی‌مانده بر روی برد زیاد باشد یا قصد جداسازی قطعه‌ای لحیم‌شده را داشته باشید، می‌توانید پس از ذوب کردن قلع با هویه، به کمک فتیله لحیم، قلع اضافی را به‌صورت مؤثر از روی سطح پاک کنید. به طور کلی، مهم‌ترین کاربرد این ابزار، حذف قلع اضافه و تمیز کردن سطح قطعه یا مدارهای چاپی است.
روش صحیح استفاده از فتیله لحیم
همان‌طور که اشاره شد، فتیله لحیم برای زدودن قلع اضافی پس از لحیم‌کاری از سطح قطعه به کار می‌رود. برای استفاده صحیح از فتیله لحیم، مراحل زیر را دنبال کنید:
- بخشی از فتیله لحیم را جدا کنید.
- در صورتی که فتیله فاقد فلاکس است، آن را به مقدار لازم به فلاکس آغشته نمایید.
- فتیله را بر روی قلعِ باقی‌مانده روی مدار قرار دهید.
- نوک داغ هویه را به فتیله نزدیک کرده یا روی آن قرار دهید. ( تماس نوک هویه با فتیله موجب انتقال حرارت و ذوب شدن قلع خواهد شد.)
- پس از جذب شدن قلع به فتیله، فتیله را از سطح نمونه جدا کنید.
- در صورت نیاز، این عمل را چندین بار (معمولاً ۴ تا ۵ مرتبه) تکرار کنید تا سطح کار کاملاً از قلع اضافی پاک شود.
نکته: در تمام مراحل، مراقب باشید مدت زمان تماس هویه با مدار بیش از حد طولانی نباشد تا آسیبی به مدار چاپی یا قطعات الکترونیکی وارد نشود.
۴ مزیت اصلی استفاده از فتیله لحیم
۱. مقرون‌به‌صرفه بودن: استفاده از فتیله لحیم روشی اقتصادی و کم‌هزینه برای حذف قلع اضافی است.
۲. سهولت و سرعت استفاده: کاربرد این ابزار بسیار ساده و سریع بوده و نیاز به آموزش خاصی ندارد.
۳. تنوع در ابعاد و اندازه: فتیله لحیم در ابعاد و قطرهای متنوع متناسب با نیاز و نوع کار در بازار موجود است.
۴. مناسب برای تمیزکاری بردهای الکترونیکی: این وسیله ایده‌آل برای پاک‌سازی و زدودن قلع اضافی از سطح بردهای الکتریکی و الکترونیکی است.
برخی از محدودیت‌های فتیله لحیم
- فتیله لحیم یک ابزار یک‌بار مصرف است و پس از هر بار استفاده (جذب قلع) قابل استفاده مجدد نیست.
- نگه‌داشتن آن با دست دشوار است، چرا که به سرعت داغ می‌شود و ممکن است باعث سوختگی شود.
- استفاده از فتیله برای پاک کردن قلع از درون سوراخ‌های برد (Through Hole) کارآمد نیست و معمولاً فقط سطح برد را تمیز می‌کند.
نکات ایمنی هنگام استفاده از فتیله لحیم
در هنگام کار با فتیله لحیم رعایت نکات ایمنی الزامی است:
- فتیله در حین لحیم‌کاری به سرعت داغ می‌شود و تماس مستقیم آن با پوست می‌تواند باعث سوختگی شود؛ بنابراین توصیه می‌شود برای نگه‌داشتن فتیله از پنس یا انبرک نسوز استفاده کنید.
- همچنین بهتر است هنگام استفاده از هویه و فتیله در محیط‌هایی با تهویه مناسب فعالیت نمایید تا از استنشاق دودهای ایجادشده در فرآیند لحیم‌کاری جلوگیری شود، زیرا این دودها ممکن است حاوی ترکیبات مضر باشند.
- پس از پایان کار حتماً اجازه دهید فتیله سرد شود و از قرار دادن فتیله داغ بر روی سطوح قابل اشتعال خودداری نمایید. رعایت اصول ایمنی، سلامت شما و کیفیت فرآیند را تضمین می‌کند.
مقایسه فتیله لحیم و قلع‌کش
در فرآیند برداشتن قلع اضافی معمولاً دو ابزار متداول وجود دارد: فتیله لحیم و قلع‌کش (پمپ دستی پاک‌کننده قلع). هر یک از این ابزارها مزایا و کاربرد خاص خود را دارند:
فتیله لحیم
مناسب برای پاک‌سازی قلع باقی‌مانده از سطح برد و محل‌های دارای قلع اندک است. کار با آن آسان بوده و برای کارهای دقیق و قطعات SMD ایده‌آل است؛ اما برای برداشتن حجم زیادی از قلع یا قلع‌های درون سوراخ (Through Hole)، کارآمدی کمتری دارد.
قلع‌کش
برای پاک‌سازی مقدار زیادی قلع، به‌ویژه هنگام خارج‌کردن قطعات پایه‌دار از بردهای سوراخ‌دار، گزینه مناسبی است. کار با آن نیاز به مهارت بیشتری دارد و ممکن است ریسک وارد شدن آسیب مکانیکی به برد یا پایه قطعه وجود داشته باشد. بهترین نتیجه هنگام برداشتن پایه‌های بلند و قلع زیاد حاصل می‌شود.
توصیه می‌شود با توجه به حجم قلع، نوع قطعه و حساسیت سطح کار، ابزار مناسب را انتخاب نمایید.
سخن آخر
فتیله لحیم یکی از ابزارهای مصرفی و کاربردی در فرآیند لحیم‌کاری، به‌ویژه در صنعت بردهای الکترونیکی، به‌شمار می‌آید. این ابزار از رشته‌های نازک مسی به‌هم‌بافته‌شده تشکیل شده و عمدتاً برای حذف قلع اضافی از سطح قطعات یا بردهای الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پس از اتمام لحیم‌کاری، کافی است بخشی از فتیله را بر روی قلع باقی‌مانده قرار داده و با تماس نوک داغ هویه، قلع اضافی را توسط فتیله جذب و از سطح مدار پاک کنید. به این ترتیب، لحیم‌کاری شما تمیزتر و باکیفیت‌تر انجام خواهد شد.