در حین فرآیند لحیم‌کاری، همانند سایر فرآیندهای تولید، شناسایی تمامی خطرات احتمالی و رعایت نکات ایمنی مربوطه بسیار ضروری است. لازم است کاربر پیش از شروع کار با این فرآیند، نسبت به مخاطرات احتمالی آگاهی کافی داشته باشد و اقدامات پیشگیرانه را به کار بندد. در ادامه این مقاله، به برخی از مخاطرات فرآیند لحیم‌کاری اشاره و راهکارهایی برای کاهش این خطرات ارائه خواهد شد.
۱. خطرات شیمیایی
یکی از مهم‌ترین مخاطرات لحیم‌کاری، تماس با بخارات و دود ناشی از فلزات سنگین، به‌ویژه فلز سرب، است. استنشاق این بخارات می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت افراد داشته باشد.
۲. خطرات فیزیکی
افراد شاغل در لحیم‌کاری ممکن است در معرض عوامل زیان‌آور فیزیکی مختلفی قرار گیرند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صداهای بلند: استفاده از برخی تجهیزات می‌تواند تولید صداهای آزاردهنده یا آسیب‌رسان کند.
- پرتوها: همچون پرتوهای مادون قرمز یا فرابنفش که در برخی روش‌های لحیم‌کاری ایجاد می‌شوند.
- دمای بسیار بالا یا پایین: تماس با تجهیزات داغ یا قرارگیری در محیط‌های با دمای غیرمتعارف می‌تواند باعث سوختگی یا آسیب‌های حرارتی شود.
برای کاهش آسیب‌های فیزیکی، شیمیایی و تماس پوستی:
- از دستکش مقاوم به حرارت هنگام کار با هویه یا قطعات داغ استفاده کنید.
- عینک ایمنی جهت محافظت از چشم‌ها در مقابل پاشش مواد یا دود به چشم بزنید.
- در صورت تماس طولانی با مواد شیمیایی، از لباس کار و پیش‌بند محافظ استفاده نمایید.
۳. خطرات ارگونومیکی
بخش قابل توجهی از آسیب‌های وارد شده به لحیم‌کاران ناشی از کشش، گرفتگی یا تغییر شکل عضلات و مفاصل است. ماهیت کار لحیم‌کاری به گونه‌ای است که افراد اغلب مجبور به موارد زیر می‌شوند:
- کار کردن به‌صورت طولانی‌مدت در وضعیت‌های نامناسب (کار استاتیک)
- نگه‌داشتن ابزار لحیم‌کاری برای مدت‌زمان طولانی
مهم‌ترین پیامدهای ناشی از رعایت نکردن اصول ارگونومی در محیط لحیم‌کاری عبارتند از:
- کاهش بهره‌وری و افت کیفیت کار
- غیبت از محل کار به دلیل بروز آسیب‌های جسمی یا بیماری
- افزایش هزینه‌های درمانی و هزینه‌های مرتبط با جایگزینی نیروی کار
یکی از نکات ایمنی در حین لحیم‌کاری وضعیت بدنی مناسب است.
رعایت توصیه‌های زیر می‌تواند نقش مؤثری در کاهش اختلالات اسکلتی-عضلانی و بهبود کیفیت کار داشته باشد. برخی از این دستورالعمل‌ها عبارت‌اند از:
- با علائم اختلالات اسکلتی-عضلانی آشنا شوید؛ قرارگیری مکرر در وضعیت‌های نامناسب می‌تواند آسیب‌زا باشد و موجب بروز ترومای تجمعی گردد.
- از قرار گرفتن در وضعیت‌های بدنی نامناسب که ممکن است باعث خستگی، کاهش تمرکز و کاهش کیفیت لحیم‌کاری شود، خودداری کنید.
- تا حد امکان، دست‌ها را در سطحی پایین‌تر از شانه هنگام کار قرار دهید.
- از کار طولانی‌مدت در یک وضعیت ثابت (ایستاده یا نشسته) پرهیز کنید.
- قطعات کار را تا حد امکان در ارتفاع آرنج تنظیم نمایید تا فشار کمتری به بدن وارد شود.
- در صورت نیاز به ایستادن طولانی، از زیرپایی مناسب استفاده کنید.
- ابزار و مواد لازم را در محدوده دسترس خود قرار دهید تا از خم شدن و کشیده شدن بیش از حد بدن جلوگیری شود.
- از صندلی ارگونومیک با پشتی و قابلیت تنظیم ارتفاع بهره‌مند شوید.
- استفاده از میز با قابلیت تنظیم ارتفاع توصیه می‌شود تا از خمش نامناسب کمر جلوگیری گردد و وضعیت بدنی استاندارد حفظ شود.
۴. خطرات الکتریکی
احتمال خطر برق‌گرفتگی یکی از مخاطرات رایج هنگام کار با تجهیزات لحیم‌کاری برقی است.
نکاتی برای پیشگیری:
- پیش از شروع کار، از سالم بودن عایق سیم‌ها و دوشاخه اطمینان حاصل کنید.
- هرگز دستگاه‌های برقی را با دست خیس لمس نکنید.
- هنگام تعویض قطعات یا انجام تعمیرات، دستگاه را از برق بکشید.
- همواره از پریزهای مجهز به سیستم ارت (زمین) استفاده نمایید.
۵. تهویه و کیفیت هوای محیط
دود و بخارات حاصل از لحیم‌کاری (اعم از روغن لحیم، فلاکس یا خود آلیاژ) در محیط‌های بسته می‌تواند مشکلات تنفسی ایجاد کند یا موجب تحریک چشم و پوست شود.
راهکارها:
- استفاده از سیستم تهویه موضعی (فن مکنده)
- استفاده از ماسک‌های تنفسی مناسب در محیط‌های بدون تهویه کافی
- اجتناب از لحیم‌کاری در محیط‌های بسیار کوچک و بدون جریان هوا
جمع‌بندی
در فرآیند لحیم‌کاری، توجه به خطرات شیمیایی، فیزیکی، ارگونومیکی، الکتریکی و کیفیت هوای محیط و نیز رعایت استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، نقش مؤثری در تضمین سلامت اپراتور و کیفیت کار دارد. همچنین آگاهی از اقدامات امدادی اولیه، می‌تواند در مواقع اضطراری بسیار مؤثر باشد. رعایت این نکات، ریسک‌های محیط کار را به حداقل می‌رساند و نقش مهمی در ارتقاء سطح ایمنی در صنایع لحیم‌کاری ایفا می‌کند.